Ерали Аленбек Хамзаулы

Ерали Аленбек Хамзаулы (8 июня 1940 – 6 февраля 2020) – видный учёный-экономист, доктор экономических наук (1993), академик Казахской Национальной Академии Естественных наук и Международной Академии наук экологии и безопасности железных дорог, профессор кафедры «Финансы и кредит», «Экономика промышленности» Казахского политехнического института им. В.И.Ленина (ныне Казахский Национальный Университет им. К.И. Сатпаева).

Образование: Казахский Государственный Университет (1957-1962), по специальности «Экономика промышленности», квалификация: экономист; аспирантура московского инженерно-экономического института имени С. Орджоникидзе (1967-1970). Докторская диссертация «Управление в социальных и экономических системах. Социально- экономическое развитие промышленности крупного города в условиях перехода к рынку» (1993).

Биография: Аленбек Ералиев родился в городе Алма-Ате, с успехом окончил среднюю школу № 52 им. М.Габдулина. Отец - Ералиев Хамза Садуакасулы был одним из ведущих актеров Казахского драматического театра имени Мухтара Ауэзова, погиб 9 декабря 1943 года, в боях на украинском фронте Великой Отечественной Войны, в звании старшего лейтенанта. Мать - Садвакасова Шырын, ветеран труда, ушла из жизни в 1993 году, увидев трех внучек.

Трудовую деятельность начал в должности техника в отделе гражданских технологий Алма-атинского завода «Тяжелого машиностроения», после окончания университета (1962). Затем работал младшим и старшим научным сотрудником в лаборатории «Экономика промышленности» ГипроНИИхиммаш СССР (1964-1967). В 1967 году поступил в аспирантуру Московского инженерно-экономического института имени С.Орджоникидзе.

В 1970 году, после досрочной защиты кандидатской диссертации, получил направление в Казахский политехнический институт. Так начался его преподавательский и научный путь, приведший к большому успеху в науке. Ералы А.К. стал одним из крупных ученых экономистов Казахстана. Он был пионером в создании в 1991 году первого республиканского совета защиты прав потребителей. Им было инициировано принятие Закона РК «О защите прав потребителей». В 1996 году, решением Главной аттестационной комиссии Академии Естественных Наук РК Аленбеку Хамзаулы присвоено ученое звание профессора экономики.

Семья:

Супруга - Ералиева Рауза Бейсембаевна, художник, родилась на Украине (1936). Окончила Алма-атинское художественное училище им Н. В. Гоголя. Работала художником-оформителем. Ряд ее оформительских работ были сняты в известном художественном фильме «Меня зовут Кожа», есть несколько персональных выставок в РК и странах Балтии.

Дочери - Лейла, Алия, Мадина.

Внуки - Камила, Асель, Ералы, Нуралы.

Правнук - Ануар.

Трудовая деятельность:

1962-1964 - Алма-атинский завод «Тяжелого машиностроения».

1964-1967 - младший и старший научный сотрудник НИИ химических машин ГПИ.

1970-1976 - старший преподаватель, доцент кафедры «Экономика, организация и планирование металлургической промышленности» Казахского политехнического института им. В.И.Ленина (ныне Казахский Национальный Университет им. К.И. Сатпаева).

1977 - 1992 - заведующий кафедрой «Экономика, организация и планирование металлургической промышленности» Казахского политехнического института им. им. В.И.Ленина (в 1999 году присвоено имя К.И. Сатпаева, ныне КазНТУ)

1992 - 1996 - проректор, заведующий кафедрой Республиканского Центра повышения квалификации энергетиков, Министерства энергетики и топливных ресурсов Республики Казахстан.

1995 - академик Академии Естественных наук (в 2009 преобразована в Казахскую Национальную Академию Естественных наук).

2002 - академик Международной Экономической Академии Евразии.

2003 - 2005 - член экспертного совета Высшей аттестационной комиссии, Казахской Национальной Академии Естественных наук РК.

2006 - 2014 - профессор кафедры «Финансы и кредит», «Экономика промышленности» в Казахском национальном техническом университете (КазНТУ) им. К.И.Сатпаева.

2009 - Академик Международной Академии наук экологии и безопасности железных дорог.

С 2009 года - профессор кафедры «Финансы» ИЭиБ КазНТУ им. К.И.Сатпаева, руководитель Международного центра мониторинга учебных и научных программ.

Публицистические работы и библиография:

· Etapy otvetvoeho proghzovani//Moderni Rizeni - Praga 1973. №10. стр.43 - 47

· Ekonomika efektivnost organizace a Rizeni vyrobnich gdzuremi// Moderni Rizeni – Praga 1973. №11. стр.57-63

· На основе паспортизации//Народное хозяйство Казахстана - 1985. - № 7. стр.22 -24/совместно с В.А.Калмыковой/

· Развитие промышленного производства// Народное хозяйство Казахстана - 1986. -№ 11. стр.16 - 18/совместно с А.А.Юсупбаевым/

· В надежде на авось//Экономическая газета - 1987. - №44. – стр.8/совместно с А.А.Юсупбаевым, И.Ибрагимовым, Е.Козловым/

· Интересы потребителей под защиту//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7. стр.38 - 44

· Подготовку на новую основу//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7. стр.19 -20

· В перекрестке плюсов и минусов. Что нравится, а что не очень иностранным партнерам Казахстана//Азия - экономика и жизнь. - 1997. - №20. - стр.8

· Можно ли управлять тарифами в электроэнергетике//Азия - экономика и жизнь.

- 1997. - №19. - стр.6

· Реальный доход среднего вузовского педагога// Деловой мир Казахстана. - 1998.

- №2,3. - стр.49

· Опубликовано более двухсот научных и учебно-методических работ, в том числе монографии: «Тенденции развития ТЭК (зарубежный и казахстанский опыт)», 2007г., 162 с., - Алматы, изд. «Печатное дело»;

· «Экономическая деятельность Т.Рыскулова в Центральной Азии », - Алматы, МОН, 2012, с. 227 - 264;

· «Экономика предприятия»: учебник - Алматы: КазНТУ, 2010, с.232.

Награды и почетные звания:

· Орден В.И. Вернадского «За услуги в науке» от МАНЭ и БЖД Российской Федерации;

· Медаль «За освоение целинных и залежных земель»;

· Медаль «Ветеран труда»;

· Медаль «За безупречную службу»;

· Медаль «Тыңға 50 жыл» («50 лет целине»);

· Почетный диплом и Золотая медаль «Лидер знаний» от Союза Ученых РК;

· Нагрудной знак «Почетный работник образования РК».

Литература о жизни и деятельности профессора А.К.Ерали

· Ерали Аленбек Хамзаулы/М.Батырбеков//Высшая школа Казахстана в лицах.- Алматы: Нурлы Алем, 1998. - кн.первая. - стр.123 - 124.

· Ерали Аленбек Хамзаулы/А.Нысанбаев// Кто есть кто в казахстанской науке: Справочник. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 1999. - стр.53.

· Экономика еңсе көтерсе: Экономика ғылымдарының докторы, профессор Әленбек Хамзаұлы Ералымен сұхбат/Қ.Асанов//Алматы ақшамы. - 2000. - 2 маусым.

· Ерали Аленбек Хамзаулы/М.Батырбеков//Высшая школа Казахстана в лицах.- Алматы: Рауан, 2000. - кн.вторая. - стр.149.

· К 60-летию Ерали Аленбек Хамзаулы/Э.Туркебаев//Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ хабаршысы - Вестник КазНТУ имени К.И.Сатпаева. - 2000. - №1. - стр.94.

· Ерали Аленбек Хамзаулы/М.Батырбеков//Жоғары мектептің аса көрнекті ғалым -педагогтары. Қазақстан Республикасы - Выдающиеся ученые-педагоги высшей школы. - Алматы: «Сага», 2004. - стр.149 - 151.

· Ерали Аленбек Хамзаулы//КазНТУ имени К.И.Сатпаева: Сегодня. - Алматы: «Өнер», 2009. - стр.272 - 273.

· Ерали Әленбек Хамзаұлы// Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ: бүгінгі келбеті. -Алматы: «Өнер», 2009. - 272 - 273 б.

Ералиев Әленбек Хамзаұлы (8 маусым 1940 – 6 ақпан 2020) – көрнекі экономист ғалым, Экономика ғылымдарының докторы (1993), Қазақ Ұлттық жаратылыстану ғылым академиясының және, Халықаралық экологиялық және теміржол қауіпсіздігі академиясының академигі, В.И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының (кейін Қ. И. Сәтпаев атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің) «Қаржы және несие», «Экономика өнеркәсібі» кафедрасының профессоры.

Білімі: Қазақ Мемлекеттік Университеті (1957-1962), мамандығы «Экономика өнеркәсібі», біліктілігі: экономист; С. Орджоникидзе атындағы Мәскеу инженерлік-экономикалық институтының аспирантурасы (1967-1970). «Әлеуметтік және экономикалық жүйеде басқару. Нарықтық жағдайда ірі қалалардағы өнеркәсіптің әлеуметтік –экономикалық дамуы» докторлық диссертациясы (1993).

Өмірбаяны:

Әленбек Ералиев Алма-Ата қаласында дүниеге келген, М. Ғабдулин атындағы №52 орта мектепті үздік бітірді. Әкесі – Ералиев Хамза Сәдуақасұлы – М.Әуезов Қазақ Драма театрының жетекші әртісі, аға лейтенант атағында 1943 жылы 9 желтоқсанда Ұлы Отан соғысында украина майданында қаза тапты. Анасы – Сәдуақасова Шырын - еңбек ветераны, үш немересін көрген, 1993 жылы өмірден озған.

Университетті бітіріп, Еңбек жолын Алматы ауыр машина жасау зауытының Азаматтық технологиялар бөлімінде техник қызметінен бастады (1962). Содан кейін мемлекеттік жобалау институтының химия машиналары ғылыми-зерттеу институтында кіші, аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді (1964-1967). 1967 жылы С. Орджоникидзе атындағы Мәскеу инженерлік-экономикалық иснтитутының аспирантурасына оқуға түсті.

1970 жылы кандидаттық диссертациясын мерзімінен бұрын қорғап, Қазақ политехникалық институтына жолдама алады. Осылайша оның ғылыми жетістіктерге әкелген оқытушылық және ғылыми ізденістер жолы басталды. Ералы А.Х. Қазақстанның ең ірі экономист ғалымдарының бірі болды.

Ол 1991 жылы республикамызда тұңғыш рет құрылған тұтынушылар құқықтарын қорғау кеңесінің бастамашысы болып, Қазақстан Республикасы тұтынушы құқықтарын қорғау Заңының жасалуына басшылық етіп, оның қабылдауына ұйытқы болды.

1996 жылы ҚР Жаратылыстану Ғалымдар Академиясының Бас аттестациялық комиссиясының шешімімен Әленбек Хамзаұлына экономика профессоры ғылыми атағы берілді.

Отбасы:

Жұбайы – Ералиева Рауза Бейсембайқызы, суретші, Украина елінде дүниеге келген (1936). Н.В. Гоголь атындағы Алма-Ата көркем училищесін бітірген. Суретші-безендіруші болып жұмыс істеген. Безендіру жұмыстары атақты «Менің атым Қожа» фильмінде пайдаланылған. Балтық елдерінде және Қазақстан Республикасында бірнеше жеке көрмелері ұйымдастырылған.

Қыздары – Лейла, Әлия, Мәдина

Немерелері – Камила, Әсел, Ералы және Нұралы

Шөбересі – Әнуар.

Еңбек жолы:

1962-1964 жж. - Алматы ауыр машина зауытында техник;

1964-1967 жж. - Мемлекеттік жобалау институтының химия машиналары ғылыми-зерттеу институтында кіші және аға ғылыми қызметкер;

1970-1976 жж. - В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының (кейін Қ. И Сәтпаев атындағы Қазақ Ұлттың Университетінің) «Металлургия өнеркәсібін жоспарлауын ұйымдастыру экономикасы» кафедрасының доценті, аға оқытушысы;

1977-1992 жж. - В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының (1999 жылы Қ. И Сәтпаевтың аты берілді, қазір ҚазҰТУ) «Металлургия өнеркәсібін жоспарлауын ұйымдастыру экономикасы» кафедрасының меңгерушісі;

1992-1996 жж. - Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Республикалық энергетиктер біліктілігін арттыру орталығында кафедра меңгерушісі, проректор;

1995 ж. - Ұлттық жаратылыстану ғылым академиясының академигі (2009 ж. Қазақ Ұлттық жаратылыстану ғылымдарының академиясына қайта құрылған болатын)

2002 ж. - Халықаралық-экономикалық Еуразия академиясының академигі.

2003-2005 жж. - Қазақстан Республикасы Қазақ Ұлттық жаратылыстану ғылымдар академиясының Жоғарғы аттестациялық комиссиясының сарапшылар кеңесінің мүшесі;

2006-2014 жж. - Қ. И Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетіндегі (ҚазҰТУ) «Қаржы және несие», «Экономика өнеркәсібі» кафедрасының профессоры.

2009 ж. - Теміржол қауіпсіздігі және экология ғылымдар халықаралық академиясының академигі.

2009 жылдан бастап - Қ. И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ «Қаржы» кафедрасының меңгерушісі, Халықаралық оқу және ғылыми бағдарламалар мониторингі орталығының жетекшісі;

Публицистикалық еңбектері және библографиясы:

· Etapy otvetvoeho proghzovani//Moderni Rizeni - Praga 1973. №10. стр.43 - 47

· Ekonomika efektivnost organizace a Rizeni vyrobnich gdzuremi// Moderni Rizeni – Praga 1973. №11. стр.57-63

· На основе паспортизации//Народное хозяйство Казахстана - 1985. - № 7. стр.22 -24/совместно с В.А.Калмыковой/

· Интересы потребителей под защиту//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7. стр.38 - 44

· Подготовку на новую основу//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7. стр.19 -20

· Можно ли управлять тарифами в электроэнергетике//Азия - экономика и жизнь.

- 1997. - №19. - стр.6

· Реальный доход среднего вузовского педагога// Деловой мир Казахстана. - 1998.

- №2,3. - стр.49

· Опубликовано более двухсот научных и учебно-методических работ, в том числе монографии: «Тенденции развития ТЭК (зарубежный и Казахстанский опыт)», 2007г., 162 с., - Алматы, изд. «Печатное дело»;

· «Экономическая деятельность Т.Рыскулова в Центральной Азии », - Алматы, МОН, 2012, с. 227 - 264;

· «Экономика предприятия»: учебник - Алматы: КазНТУ, 2010, с.232.

Құрметті атақтары мен марапаттары:

· Ресей Федерациясының ТЖҚ және ЭҒХА бекіткен В. И. Вернадский атындағы «Ғылымға қосқан үлесі үшін» ордені

· «Тың және тыңайған жерлерді игергені үшін» медалі;

· «Еңбек ардагері» медалі;

· «Мінсіз қызметі үшін» медалі;

· «Тыңға 50 жыл» медалі;

· Қазақстан Республикасы Ғалымдар Одағының «Білім көшбасшысы» алтын медалі және құрметті дипломы;

· «Қазақстан Республикасы білім жүйесіндегі құрметті қызметкері» төсбелгісі.

Профессор Ералы А. Х. өмірі мен қызметі туралы әдебиеттер:

· Ерали Аленбек Хамзаулы/А.Нысанбаев//Кто есть кто в казахстанской науке: Справочник. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 1999. - стр.53.

· Ерали Аленбек Хамзаулы/М.Батырбеков//Высшая школа Казахстана в лицах.- Алматы: Рауан, 2000. - кн.вторая. - стр.149.

· К 60 - летию Ерали Аленбек Хамзаулы/Э.Туркебаев//Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ хабаршысы - Вестник КазНТУ имени К.И.Сатпаева. - 2000. - №1. - стр.94.

· Ерали Аленбек Хамзаулы//КазНТУ имени К.И.Сатпаева: Сегодня. - Алматы: «Өнер», 2009. - стр.272 - 273.

· Ерали Әленбек Хамзаұлы// Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ: бүгінгі келбеті. -Алматы: «Өнер», 2009. - 272 - 273 б.

Yerali Alenbek Khamzauly (June 8, 1940 – February 6, 2020) – Outstanding Economicsscientist, Doctor of Economics (1993), Academician of the Kazakh National Academy of Natural Sciences and International Academy of Ecological Science and Railway Safety, Professor at the chairs of Finance and Credit, and Industrial Economicsat V.I. Lenin Kazakh Polytechnical Institute (hereinafter K. I.Satpayev Kazakh National Technical University).

Education: Kazakh State University (1957-1962), major- Industrial Economics, qualification - Economist; Postgraduate Degree in S.Ordzhonikidze Moscow Engineering-Economic Institute (1967-1970). Doctorate thesis «Management in social and economic systems. Socio-economic development of a largecity’sindustry inconditions of transferring to market economy» (1993).

Biography: Alenbek Yeraliyev was bornin Alma-Ata on June 8, 1940, successfully finished M.Gabdulin High School No. 52. His father – Yeraliyev Khamza Saduakasuly was one of the leading actors of Mukhtar Auezov Kazakh Drama Theatre in Almaty and was killed in battles at Ukrainian line of the WWII on December 9, 1943, ranked as a senior lieutenant. His mother Saduakassova Shyryn, veteran of labor, died in 1993, saw three grandchildren.

Alenbek started his career as a technician at the Office of Civil Technologies in Alma-Ata Heavy Machinery Plant after graduation from the university (1962). Then he work ed as a junior research associate and a senior research associate in the “Industrial Economics” laboratory of Science and Research Institute of Chemical Engineering of the USSR (1964-1967). In 1967, heentered a full-time postgraduate program at S.Ordzhonikidze Moscow Engineering-Economic Institute.

In 1970, after defense of the Candidate’s thesis ahead of schedule he was assigned to Kazakh Polytechnical Institute. Thus, this opened teaching and scientific opportunities leading him to great success in science.A.K. Yeraly was one of the greatest economic scientists in Kazakhstan.

He was a pioneer in creation of the first republican Board of Consumer Rights Protection in 1991. Heinitiated the discussion and adoption of the Consumer Rights Protection Law.

In 1996, by the authority of the Major Attestation Commission of the Academy of Natural Sciences of the Republic of Kazakhstan Alenbek Khamzauly was conferred upon the academic title of the Professor of Economics.

Family:

Wife – Yeraliyeva Rauza Beisembayevna, artist, was born in Ukraine (1936). She graduated from N. V. Gogol Alma-Ata Art School. She work ed as a graphic designer. A number of her design works were pictured in the famous feature film «My name is Kozha», she had a few personal art exhibitions in Kazakhstan and the Baltic States.

Daughters – Leila, Aliya, Madina.

Grandchildren – Kamila, Asel, Yeraly, Nuraly.

Great-grandson – Anuar.

Career:

1962-1964–Alma-Ata Heavy Machinery Plant

1964-1967–Junior and senior research associate of Science and Research Institute of Chemical Engineering

1970-1976 - Senior teacher, Associate Professor of the chair of «Economics, arrangement and planning of metallurgical industry» of V.I. Lenin Kazakh Polytechnical Institute (hereinafter K.I.Satpayev Kazakh National Technical University).

1977-1992 – Head of the chair of “Economics, arrangement and planning of metallurgical industry” of V.I. Lenin Kazakh Polytechnical Institute (in 1999, was named after K.I. Satpayev, now KazNTU).

1992-1996 - Vice Principal, Head of the Republican Centre for energy workers’ advanced training of the Ministry of Energy and Fuel Resources of the Republic of Kazakhstan.

1995 - Academician of the Academy of Natural Sciences (in 2009, renamed to Kazakh National Academy of Natural Sciences).

2002 - Academician of International Economic Academy of Eurasia.

2003-2005 - member of the Expert Panel of Higher Attestation Commission, Kazakh National Academy of Natural Sciences of the Republic of Kazakhstan.

2006- 2014 - Professor of Chair «Finance and Credit», «Industrial Economics» in K.I.Satpayev Kazakh National Technical University (KazNTU).

since 2009 - Professor of the chair of Finance of the Institute of Economics and Business of K.I.Satpayev KazNTU, head of International Centre for Monitoring of Academic and Scientific Programs.

Publicistic works and bibliography:

· Etapy otvetvoeho proghzovani//Moderni Rizeni 1973. №10. стр.43-47

· Ekonomika efektivnost organizace a Rizeni vyrobnich gdzuremi// Moderni Rizeni - Praga 1973. №11. стр.57-63

· На основе паспортизации//Народное хозяйство Казахстана - 1985. - № 7. стр.22 -24/совместно с В.А.Калмыковой/

· Интересы потребителей под защиту//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7. стр.38 - 44

· Подготовку на новую основу//Казахстан - экономика и жизнь. - 1995. - №7.

стр.19 -20

· Можно ли управлять тарифами в электроэнергетике//Азия - экономика и жизнь.

- 1997. - №19. - стр.6

· Реальный доход среднего вузовского педагога// Деловой мир Казахстана. - 1998.

- №2,3. - стр.49

· «Экономическая деятельность Т.Рыскулова в Центральной Азии », - Алматы, МОН, 2012, с. 227 - 264;

· «Экономика предприятия»: учебник - Алматы: КазНТУ, 2010, с.232.

Awards and honorary titles:

· Order of V.I. Vernadsky «For services in science» from IANE and SL of the Russian Federation;

· Medal «For reclamation of virgin and fallow lands»;

· Medal «Veteran of labor»;

· Medal «For honorable service»;

· Medal «50 years of virgin lands»;

· Honorary diploma and gold medal «Leader of knowledge» from Union of Scientists of RK;

· Lapel badge «Honorary employee of education of RK».